โครงการชุมชน - ราชวิทยาลัยแพทย์เวชศาสตร์ครอบครัวแห่งประเทศไทย

แนวทางการเขียนรายงานการดำเนินโครงการในชุมชน

                ในหลักสูตรการฝึกอบรมแพทย์ประจำบ้านเพื่อวุฒิบัตรแสดงความรู้ความชำนาญในการประกอบวิชาชีพเวชกรรม สาขาเวชศาสตร์ครอบครัว กำหนดให้แพทย์ประจำบ้านได้มีประสบการณ์ในการดำเนินโครงการสาธารณสุขในชุมชน เมื่อดำเนินโครงการเสร็จสิ้น ผู้ดำเนินโครงการจะนำเสนอผลต่อผู้ที่เกี่ยวข้อง (ผู้ให้ทุนหน่วยงานที่เกี่ยวข้องในท้องถิ่นหรือที่ดูแลท้องถิ่นนั้น และกลุ่มหรือประชาการเป้าหมายที่โครงการเข้าไปดำเนินการ) ในรูปแบบการนำเสนอต่อที่ประชุม หรือการจัดทำรายงานที่เป็นรูปเล่ม

                        การจัดทำรายงานเป็นรูปเล่มที่มีคุณภาพ นอกเหนือจากการเสนอต่อผู้ที่เกี่ยวข้องแล้ว จะได้ประโยชน์เพิ่มคือ เป็นการเผยแพร่ผลการดำเนินโครงการทั้งในด้าน กลวิธี วิธีการ กระบวนการดำเนินการ ที่ส่งผลสำเร็จ รวมถึงบทเรียนที่ได้จากโครงการ ที่ผู้อื่นที่สนใจ หรือมีภารกิจในการปรับปรุงแก้ไขปัญหาสาธารณสุขในลักษณะเดียวกัน จะนำไปดำเนินการในพื้นที่อื่น หรือประชากรกลุ่มอื่นได้อีกด้วย

                        ในการจะสื่อผลการดำเนินการโครงการ จึงจำเป็นจะต้องเขียนให้ผู้อ่านได้รับทราบและเข้าใจในเนื้อหาของรายงานอย่างเหมาะสม ด้วยองค์ประกอบ และลักษณะของเนื้อหาของรายงาน ดังต่อไปนี้ (ส่วนหัวข้ออื่น เช่น สมมติฐาน ขึ้นกับลักษณะของโครงการ ซึ่งผู้รายงานสามารถพิจารณาได้ตามความเหมาะสม)

1. ปก ประกอบด้วย

·    ชื่อโครงการ

·    กลุ่มผู้ดำเนินโครงการ

·    ระบุว่าเป็นส่วนหนึ่งของการฝึกภาคปฏิบัติฯ

·    พ.ศ.ที่รายงาน

2. คำนำ

                     เป็นการแนะนำว่ารายงานเล่มนี้ เป็นของใคร เกี่ยวข้องกับเรื่องอะไร ทำเพื่ออะไร (ในกรณีนี้ คือ เป็นส่วนหนึ่งของการฝึกอบรมแพทย์ประจำบ้านสาขาเวชศาสตร์ครอบครัว) เพื่อประโยชน์อะไร ต่อใคร อย่างกระชับ สั้น ๆ ลงท้ายด้วยระบุผู้รายงาน และวัน-เดือน-ปีที่รายงาน

 3. สารบัญ

                     (อาจมีสารบัญตาราง และสารบัญภาพด้วย ถ้ามีจำนวนมาก)

4. บทคัดย่อ

                     เป็นการย่อรายงานทั้งหมดอย่างกระชับกะทัดรัด (ความยาวไม่เกิน 2/3 หน้ากระดาษ A4) เพื่อให้ผู้อ่านเข้าใจว่ารายงานนี้

·    ความเป็นมาของโครงการ

·    ทำเพื่ออะไร ทำอย่างไร ประเมินผลอย่างไร และได้ผลเป็นอย่างไร

·    ข้อสรุปและข้อเสนอแนะ

5. บทนำ (หรือหลักการและเหตุผล)

เป็นการปูพื้นความรู้ความเข้าใจอย่างย่อกระชับ ให้กับผู้อ่านรายงานได้เข้าใจเช่นเดียวกับผู้ดำเนินโครงการว่าเรื่องที่ทำมีความเป็นมา/ความสำคัญอย่างไร นั่นคือ เหตุผล/ความเป็นมาที่พบปัญหานี้ และเหตุผลที่เลือกเรื่องนี้ โดยอ้างอิงข้อมูลสำคัญๆ ที่พบ เปรียบเทียบข้อมูลประกอบ และผลกระทบที่จะเกิดหากปล่อยไว้ ให้ผู้อ่านเห็นว่ามีความสำคัญจริง ทั้งนี้ต้องมีการอ้างแหล่งที่มา (reference) ด้วย

 6. เป้าประสงค์ เป็นการระบุว่า ในอนาคตหลังดำเนินโครงการ ผู้ดำเนินโครงการหวังว่าจะเกิดการเปลี่ยนแปลงที่ดีอะไรบ้าง

7. วัตถุประสงค์ เป็นการระบุว่าเมื่อเสร็จสิ้นโครงการ ผู้ดำเนินโครงการต้องการให้เกิดอะไร/บรรลุอะไร วัตถุประสงค์ที่ดีควรมีลักษณะดังต่อไปนี้

·    ไม่มากข้อเกินไป (ถ้าเป็นไปได้ไม่ควรเกิน 3 ข้อ)

·    ต้องจำเพาะ สามารถวัด/ประเมินได้

·    ถ้าโครงการทำให้เกิดผลอื่น หรือผู้ดำเนินการต้องการผลอื่น ให้แยกไว้ในหัวข้อผลกระทบแทน

8.   ประโยชน์ที่คาดว่าจะได้รับ

                     เมื่อดำเนินโครงการตามวัตถุประสงค์แล้ว จะส่งผลให้เกิดอะไรตามมาทั้งเมื่อจบโครงการ และในอนาคต ต่อทั้งประชากรเป้าหมาย ผู้ดำเนินโครงการ หน่วยงานที่เกี่ยวข้อง หรือระบบที่เกี่ยวข้อง ทั้งนี้ไม่ใช่การนำวัตถุประสงค์มาเขียนซ้ำ

9.   การทบทวนความรู้ที่เกี่ยวข้อง เป็นการทบทวนความรู้ที่เกี่ยวข้องกับปัญหาที่ทำที่ครอบคลุมถึง

·    ลักษณะ สถานการณ์ แนวโน้มของปัญหา

·    สาเหตุและปัจจัยที่เกี่ยวกับปัญหา

·    ผลกระทบของปัญหา ในด้านต่าง ๆ

·    แนวทางการปรับปรุง พัฒนา แก้ไข ทั้งทางทฤษฎี และโครงการเกี่ยวข้องอื่น ๆ

โดยต้องมีการนำเสนอข้อมูลและอ้างอิงแหล่งที่มา (reference) ประกอบด้วย

 10.การดำเนินโครงการ

                    เป็นการนำเสนอว่า เพื่อให้บรรลุตามวัตถุประสงค์ มีกลวิธีและแนวทางอย่างไร ดำเนินการอย่างไร ทำอะไรบ้าง ตรงตามแผนหรือมีการเปลี่ยนแปลงอย่างไรบ้าง เพราะอะไร ในหัวข้อนี้ต้องให้รายละเอียดทุกขั้นตอนครบถ้วนในลักษณะที่ว่า ถ้าผู้อื่นต้องการจะทำโครงการแบบเดียวกันนี้ เมื่ออ่านรายงานในส่วนนี้แล้วสามารถดำเนินโครงการได้เลย โดยไม่ต้องวางแผนใหม่

11.การประเมินโครงการ

·    จุดมุ่งหมาย/วัตถุประสงค์ของการประเมิน เพื่ออะไร เพื่อใช้ประโยชน์อะไร

·    ใช้ตัวชี้วัดอะไร มีเกณฑ์ (ถ้ามี) อะไร ใช้ข้อมูลอะไร

·    เป็นการประเมินชนิดใด

·    ใช้เครื่องมืออะไรบ้างในการประเมิน

·    ใช้วิธีอย่างไรในการเก็บรวบรวมข้อมูล รวมถึงขั้นตอนการดำเนินการ

·    วิธีการ/ขั้นตอนการวิเคราะห์ผล การใช้สถิติประกอบ และการนำเสนอผล

                     ส่วนนี้ก็เช่นเดียวกับหัวข้อการดำเนินโครงการ คือ ต้องเขียนในลักษณะที่ว่า ผู้อ่านสามารถนำไปดำเนินการประเมินได้โดยไม่ต้องคิดรายละเอียดใหม่

12.ผลการดำเนินโครงการ

                     รายงานผลที่เกิดขึ้นจากการทำโครงการทุกอย่าง ทั้งในส่วนที่เป็น Input, process, output และปัญหาอุปสรรค ซึ่งรวมถึงผลที่ได้จากการประเมิน โดยเฉพาะที่เกี่ยวข้องกับการตอบวัตถุประสงค์

                     การนำเสนอให้เขียนในลักษณะพรรณนา การ “แปลผล”Ž ที่ได้จากการวิเคราะห์ข้อมูลเป็นหัวข้อๆ โดยใช้ตารางหรือภาพประกอบการพรรณนา ไม่เขียนในลักษณะบรรยายใต้ภาพ (เขียนพรรณนา แล้วจึงต่อด้วยภาพ หรือตาราง ไม่ใช่เสนอตาราง/ภาพก่อนเขียนผล)

13.วิจารณ์หรืออภิปรายผล

                     เป็นการอภิปรายผลการดำเนินโครงการที่สรุปไว้ในหัวข้อที่ผ่านมา อธิบายว่า

·   ผลที่ได้จากการวิเคราะห์/แปลผล มีความหมายอย่างไร

·  ที่ได้ผลเป็นเช่นนั้นเป็นเพราะอะไร

·  ผลที่ได้นี้จะส่งผลต่ออะไร/อย่างไรบทั้งนี้อาจต้องเปรียบเทียบกับข้อมูลจากแหล่งอื่น เช่น รายงานประจำปี รายงานโครงการที่คล้ายคลึงกันที่ทำที่อื่น (ซึ่งต้องอ้าง reference ด้วย)

นอกจากนั้นการอภิปราย จะครอบคลุมถึงเหตุและปัจจัยที่มีผลต่อการดำเนินโครงการ และที่ส่งผลให้เกิดปัญหาอุปสรรคด้วย การอภิปรายและวิจารณ์ที่ดี จะนำไปสู่สรุป และให้ข้อเสนอแนะได้ชัดเจน เป็นรูปธรรม

14.สรุปข้อเสนอแนะ

                     เป็นการสรุปผลการดำเนินโครงการอย่างกระชับ ต่อจากการสรุปเป็นการให้ข้อเสนอแนะโดยอาศัยประเด็นสำคัญที่ได้จากการอภิปรายผล ทั้งนี้อาจเป็นข้อเสนอแนะเกี่ยวกับกลวิธีการทำโครงการเพื่อแก้ปัญหาเทคนิคที่สำคัญที่ค้นพบจากโครงการ ขั้นตอนต่างๆ ในการดำเนินการ การประเมินผล ฯลฯ

15.เอกสารอ้างอิง

                     เป็นรายการเอกสารที่อาจเป็นหนังสือ รายงานโครงการ รายงานวิจัย หรือเอกสารวิชาการอื่นๆ ที่ใช้อ้างในส่วนของ บทนำ (หรือความเป็นมา หรือหลักการและเหตุผล) การทบทวนวรรณกรรม/ความรู้ที่เกี่ยวข้อง และอภิปราย/วิจารณ์ผล

                     สิ่งที่ไม่เป็นที่ยอมรับในการใช้อ้างอิงคือ บทความในหนังสือพิมพ์หรือนิตยสาร แผ่นปลิวหรือแผ่นพับ และเอกสารโรเนียวที่ไม่มีรูปแบบวิชาการครบถ้วน

                     การเขียนให้ใช้รูปแบบที่แนะนำไว้ในวารสาร “สงขลานครินทร์เวชสารŽ” ซึ่งใต้รูปแบบของ Index Medicus (ระบบ Vancouver) เรียงลำดับเลขจากการถูกอ้างอิงก่อน-หลัง

16.ภาคผนวก

             รายละเอียดต่างๆ ที่ผู้รายงานใช้ประกอบในการรายงาน แต่มีรายละเอียดมากเกินไป ถ้าใส่ไว้ในเนื้อรายงานจะทำให้เทอะทะ หรือเยิ่นเย้อเกินไป เช่น โครงการที่เขียนไว้ก่อนดำเนินโครงการ แบบประเมินต่างๆ สูตรการคำนวณ เป็นต้น

                การจัดเรียงให้เป็นไปตามลำดับที่ถูกอ้างถึงในเนื้อรายงาน โดยระบุด้วยว่า ชิ้นใดเป็นภาคผนวกที่เท่าไร เช่น ภาคผนวกที่ 1 โครงการ……………ภาคผนวกที่ 2 แบบสำรวจ……………

  เอกสารอ้างอิง

               กอปรชุษณ์  ตยัคคานนท์. การเขียนรายงานโครงการสาธารณสุข. ภาควิชาเวชศาสตร์ชุมชน คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์, 2552.